Berk
Synoniemen: meiboom, ruwe berk, witte berk
Wetenschappelijke naam: Betula pendula Roth
Familie: Betulacea (Berkenfamilie)
Land van herkomst
Midden- en Noord-Europa, in Zuid-Europa alleen in de bergen
Bestanddelen
Bladeren: flavonoïden, etherische olie, bitterstoffen, looistoffen, saponinen, vitamine C
Berkensap: invertsuiker, organische zuren, zouten, eiwitten, plantaardige groeistoffen
Berkenschors: betuline (berkenkamfer), fytosterine, looistoffen, bitterstoffen, etherische olie, harsen.
Omschrijving
De berk is de aristocraat onder de bomen: met zijn slanke gestalte, gehuld in een kleed van witte schors, laat de hoog opschietende berk zijn twijgen sierlijk in vloeiende bogen hangen. De wind heeft daartussen vrij spel en beweegt de buigzame takken als loswaaiend haar. Het zachte groen van de kleine ruitvormige bladeren geeft aan dat het voorjaar is, en daarom is het onlosmakelijke verbonden met het gebruik van het oprichten van de meiboom. In de herfst draagt de berk echter een goudkleurig kleed van bladeren en licht dan al van verre bevallig op. Als in april/mei de berkenkatjes opengaan en de wind het gele stuifmeel van de mannelijke bloemen ver over het land verspreid zijn allergiepatiënten daar bepaald niet blij mee. In die tijd van het jaar lijkt het wel of straten en pleinen waar berken staan, bestoven zijn met gele poedersuiker. In tegenstelling tot zijn kleine zusje, de waterberk, groeit de treurberk ook op droge plaatsen. Als een van de eerste bomen vestigt hij zich op kale vlaktes, als een ware pionier. Na de IJstijd was de berk een van de eersten die wortel schoot op de vlaktes, die werden gevormd door het terugtrekken van de gletsjers.
Wetenswaardigheden
De benaming berk komt in vervoegingen voor in zowel het Sanskriet als bij Slavische en Germaanse volkeren en heeft dan altijd betrekking op de oplichtende schittering van de helderwitte schors. Inhoudelijk betekenen de verschillende aanduidingen zoals het Oud-Hoogduitse birhha of Oud-Indische bharg licht zijn, oplichten, schitteren. Ook het Noord-Duitse woord Borke (schors) is afgeleid van berk, en ook daar ligt een dergelijk verband. De wetenschappelijke naam betula is wellicht afkomstig uit het Gallisch en werd ook door de Romeinen gebruikt. Pendula is afgeleid uit het Latijnse pendere = afhangen. In de kringloop van het leven belichaamt de berk het groeien en ontstaan. Als voorjaarsbode was hij symbool van het weer ontwakende leven, van de zuiverheid en de jeugdigheid. Door zijn lieftalligheid zagen de mensen vroeger de geest van deze boom als een in licht gehulde maagd, vol magie en genezende kracht. Het feest van de berk was voor de mensen van noordelijke landen elke keer een vreugdefeest van de wedergeboorte en van het huwelijk tussen hemel en aarde.Deze traditie wordt nu nog gevolgd in de bij het meifeest opgerichte meiboom. De mogelijkheden voor het gebruik van de berk lijken welhaast onbegrensd: de mensen van de steentijd maakten al kleding van berkenbast, schoenen en tassen van berkenschors en met berkenteer op de schacht bevestigde pijlpunten en harpoenen. In Lapland werden capes en beenwindsels van jonge berkenschors, dat zacht en soepel is als leer, gemaakt.
Van de dunne twijgen worden rijsbezems gemaakt. Berkenschors werd gebruikt voor het looien en als papier. Omdat het materiaal waterdicht is werd het in het noorden gebruikt als dakbedekking. De inheemse volkeren van Noord-Amerika maakten er lichte kano's van. Aan de isolerende eigenschappen van de lucht in de schors heeft de berk het overigens te danken dat hij van alle bomen het beste tegen de winter kan. Door de berkenteer is berkenhout, zelfs als het vers en nog vochtig is, brandbaar en berkenteer is de basis van het parfum Russisch Leder. Al bij de Germanen gold berkensap als een schoonheidsdrank. De knoppen en jonge bladeren kunnen overigens ook worden toegevoegd aan een voorjaarskwark. De dorstige berk wordt tegenwoordig vaak aangeplant om vochtige grond te ontwateren.
De plant op een andere manier bekeken
De berk heeft twee duidelijke kenmerken: zijn lichte, voorjaarsachtige wezen en zijn uitgesproken dorst. Het wezen van het licht is in de plant zo sterk aanwezig dat het opgenomen water niet stokt, maar blijft stromen en snel weer verdampt. Opvallend is dat hoe droger de berk staat, des te sneller de bladeren in de herfst geel worden. Het is precies dit in de stroom opgenomen blijven, dat de boom jong schijnt te houden. Dit beeld van de berk is een weerspiegeling van de werking als geneeskrachtige plant: hij brengt in het menselijk organisme een stroming op gang en helpt bij aandoeningen, waarbij een tekortschietende stroming pijnlijke afzettingen veroorzaakt.
De planten in onze producten
Berkenextract komt voor in:
